1645, Havikerwaard (Rheden)
Al in de vijftiende eeuw woonden enkele van mijn
voorouders in de Havikerwaard, een waard in een ruime bocht van de IJssel
tussen Rheden en Doesburg. Een jaar of tien geleden deed ik die ontdekking.
Natuurlijk wilde ik méér over die voorouders weten. Ik was vooral nieuwsgierig
waar zij precies in de Havikswaard hadden gewoond. Ik verdiepte me in de
literatuur over de waard, zocht naar naamsvarianten en patroniemen waarachter
zij schuil zouden kunnen gaan en lette op de verschillende namen waarmee de
Havikerwaard door de eeuwen heen werd aangeduid. Met andere woorden: ik gaf me
over aan het gebruikelijke, zeer bewerkelijke en langdurige proces van de
middeleeuwse genealogie.
Het zoeken loonde gelukkig wel. In de loop van de jaren
kwam ik te weten dat mijn voorouders land pachtten en ook grond in eigendom
hadden, ik kon noteren hoeveel koeien, pinken, paarden en veulens ze in een
bepaald jaar hadden, enzovoorts, enzovoorts. Tegelijkertijd leerde ik steeds
meer over de geschiedenis van de Havikerwaard. Maar nog steeds wist ik niet
waar die boerderij had gestaan.
Het leek erop dat het raadsel zich nooit zou laten oplossen. Tot ik ergens las dat de IJssel in de loop van de eeuwen verschillende keren haar bedding heeft verlegd. Daardoor begon ik ook oog te krijgen voor aangrenzende waarden. Een van die waarden was de aan de overzijde van de IJssel gelegen Valewaard, die inmiddels door kleiwinning bijna helemaal is verdwenen en de Valeplas wordt genoemd.
Het leek erop dat het raadsel zich nooit zou laten oplossen. Tot ik ergens las dat de IJssel in de loop van de eeuwen verschillende keren haar bedding heeft verlegd. Daardoor begon ik ook oog te krijgen voor aangrenzende waarden. Een van die waarden was de aan de overzijde van de IJssel gelegen Valewaard, die inmiddels door kleiwinning bijna helemaal is verdwenen en de Valeplas wordt genoemd.
In het Gelders Archief vond ik een oude landkaart van de
‘Voolewerdt’, getekend door de bekende Gelderse cartograaf en landmeter Nicolaes van Geelkercken (ca. 1585-1656). De kaart was in 1645 getekend naar aanleiding van een dispuut
tussen verschillende landeigenaren over de aanleg van kribben in de IJssel. Op
die kaart was vanuit de Valewaard gezien aan de overkant van de rivier, in de
Havikerwaard, een boerderij getekend met het bijschrift Straetman. De les die
ik leerde was duidelijk: net zoals rivieren hun bedding wel eens verleggen, is
het voor genealogen goed af en toe de bedding van de eigen gedachten eens te
verleggen. Lateraal denken kan geweldige vondsten opleveren.
Dit verhaal verscheen oorspronkelijk in december 2016 als column in het tijdschrift Gen.magazine van het CBG onder de titel 'Lateraal denken".