vrijdag 18 november 2016

Oude kaarten als hulp bij onderzoek

Bij onderzoek naar familiegeschiedenis zijn oude kaarten vaak erg welkom. Enerzijds om je een voorstelling te maken van de leefwereld van de mensen die je bestudeert en vertrouwd te raken met geografische werkelijkheid van weleer en de toen gebruikelijke benamingen. Anderzijds zijn oude kaarten vaak geëigend illustratiemateriaal. Veel archieven bieden tegenwoordig online afbeeldingen van oude kaarten en prenten.


Soms is het echter handiger om op één plek een heleboel kaarten bijeen te vinden, zodat je lekker kunt grasduinen en in no-time virtueel van het 17e eeuwse Gelderland naar het 18e eeuwse Amerika kunt reizen.

Twee websites gebruik ik zelf vaak. De ene is de gedigitaliseerde Ryhiner Map Collection van de Universität Bern. Daar vind je 16 duizend verschillende gedigitaliseerde kaarten, stadsplattegronden en topografische afbeeldingen. Ze zijn geografisch georganiseerd. De onderstaand tabel verwijst naar de nummers waaronder het materiaal over een aantal relevante streken is geordend.

België              2901 - 2918, 8607
Nederland           3101 - 3117
Nederland,  steden  3118 - 3120
Rheinland           3001 - 3006
West-Indië          8001 - 8004 
Guyana              7905
New York            7810
Oost-Indië          7403
Ook handig is de commerciële site Geographicus fine antique maps. Via die website kun je oude kaarten kopen. De kaarten uit de voorraad zijn echter ook prachtig gedigitaliseerd en zoombaar. Je moet wel een beetje mazzel hebben dat de voor jou relevante kaart op voorraad is.
Ook de website wildernis.eu biedt in de zogenaamde 'Kaartenkamer' een mooi overzicht van antieke kaarten. 

En wanneer je zelf oude kaarten wil kopen dan kan ik de online-veilingen van Catawiki aanraden. Wekelijks zijn daar speciale cartografie-veilingen. Op maandag voor Nederlandse kaarten en op dinsdag voor buitenlandse kaarten.

Op zoek naar onbekende plaatsnamen


Bij genealogisch onderzoek stuit je regelmatig op plaatsnamen (toponiemen) waarvan je in eerste instantie geen flauw idee hebt waar je ze moet zoeken. Of je denkt het wel te weten en komt er later achter dat je er helemaal naast zat. 



Ook nemen plaatsen toe of af in belang. Een klein gehucht van weleer kan een grote stad zijn geworden (Zoetermeer, Amstelveen, Hoofddorp) en een voormalige buurgemeente hebben overvleugeld. Soms vervallen gemeenten tot buurtschappen. Sommige dorpen worden opgeslokt door steden en de naam vind je dan terug als stadswijk, straatnaam of zelfs helemaal niet meer. Dan hebben we nog verdwenen dorpen (Sint-Catelijne-Buiten-Damme) en verdronken plaatsen. Sommige plaatsnamen komen vaker voor dan je denkt, hetgeen nogal eens tot verwarring leidt. Om nog maar te zwijgen van verschrijvingen, fonetische spelling, vertalingen (Luik / Liège) etc. Met andere woorden, een historische plaatsaanduiding juist interpreteren is niet altijd een abc'tje.

Net als bij familienamen zijn ook plaatsnamen niet onveranderlijk. De spelling wijzigt in de loop van de eeuwen en soms krijgen plaatsen zelfs een nieuwe naam. Denk maar eens aan plaatsen in Oost-Europa die onder de communisten werden genoemd naar vaderlandse helden en later weer hun oorspronkelijke naam terug kregen. Zoals Sint-Petersburg > Leningrad > Sint-Petersburg. Bij het Stadsarchief Amsterdam hadden ze die ervaring ook. De medewerkers kregen veel vragen van bezoekers naar aanleiding van duistere toponiemen. Dat was voor de voormalige gemeentearchivaris Simon Hart aanleiding om een kaartsysteem te maken met aangetroffen oude herkomstbenamingen en de juiste moderne benaming. Hiervan is inmiddels een lijst gemaakt. Die lijst is als PDF te downloaden en telt inmiddels maar liefst 1918 pagina's !!

Uiteraard is geen enkele lijst volledig. Ook niet eentje van bijna 2000 pagina's. Niet in de laatste plaats omdat deze lijst gebaseerd is op de Amsterdamse ervaringen. Aan de andere kant heeft geen enkele stad in Nederland de afgelopen vier á vijf eeuwen zoveel (buitenlandse) migranten opgevangen als Amsterdam.  Als deze lijst je niet helpt resteert altijd nog de speurtocht langs oude kaarten. (Zie vorige bijdrage.)